De opkomst van mediation in Nederland
Onderhandelen over verzoening
Steeds meer mensen schakelen een mediator in als ze een conflict hebben waar ze zelf niet
uitkomen. Zelfs rechters verwijzen strijdende partijen eerst door naar een
conflictbemiddelaar, omdat een verzoening toch beter is dan een rechtszaak. Het zusje van
Vrouwe Justitia werkt bovendien sneller, goedkoper en mag wat creatiever zijn in haar
oplossingen.
Een mediator brengt twee of meer strijdende partijen rond de tafel. In vijf tot tien
gesprekssessies wordt aan een uitkomst gewerkt waar ze allebei mee kunnen leven. En
vaak gaat het nog sneller. Bij mediation gaat het erom dat er een win-win-situatie ontstaat. Er
worden belangen gewogen en er wordt naar de toekomst gekeken. Hoe moeten de
betrokkenen verder? Moet de relatie in stand blijven? Is het van belang dat ze elkaar weer
de hand kunnen geven?
Een rechter spreekt recht op grond van wat er is gebeurd. Kijkt naar het verleden en velt zijn
oordeel; in het voordeel van de ene partij, in het nadeel van de andere. De mediator gaat
anders te werk. Hij probeert de belangen boven tafel te krijgen. Scheidt de hoofdzaken van
de bijzaken en de gevoelens van de feiten. En op die manier stimuleert hij de betrokkenen
om op een creatieve manier tot oplossingen te komen.
Een van de voordelen van mediation is dat het goedkoper is dan een proces. Maar er zijn
ook andere reden om voor mediation te kiezen. Het heeft ook iets te maken met de ethiek
van management. Laat je conflicten oplopen tot er niets anders overblijft dan de stap naar de
rechter, of probeer je conflicten uit te praten en een verzoening tot stand te brengen?
Mediation is een nette manier om met je tegenpartij om te gaan.
Experimenten
Mediation bestaat al lang. Met name in de Verenigde Staten, maar het is pas sinds de jaren
negentig in Nederland bekend en hier nog steeds in opkomst. Eerst werd mediation vooral
ingezet bij familiezaken zoals echtscheidingen en omgangsregelingen, maar inmiddels is
duidelijk geworden dat mediation ook werkt bij slepende conflicten tussen bedrijven, bij
arbeidsconflicten en bij ruzies met de overheid. Er wordt overal in het land druk met
mediation geëxperimenteerd.
Er is bijvoorbeeld een landelijk project ‘Mediation naast Rechtspraak’. De rechtbanken van
Arnhem, Amsterdam, Assen, Utrecht en Zwolle zijn twee jaar geleden begonnen met het
doorverwijzen naar mediators, onder meer bij familiezaken, civiel recht en medische
(aansprakelijkheids)zaken. Bij het regionaal politiekorps Haaglanden en in de krijgsmacht
zijn mediation-projecten opgezet om conflicten tussen mensen op te lossen. En in de
provincie Overijssel loopt een experiment om conflicten tussen overheid en burger op te
lossen via mediation.
Ook door het bedrijfsleven wordt geëxperimenteerd met conflictbemiddeling. In Rotterdam, in
de regio Den Haag en in Midden-Brabant hebben de Kamers van Koophandel in
samenwerking met het Nederlands Mediation Instituut proefprojecten opgezet waarbij
bedrijven mediators kunnen inschakelen bij het oplossen van conflicten.
Het is allemaal nog in de beginfase. Het Nederlands Mediation Instituut steekt vooral veel
energie in informatie en voorlichting over de mogelijkheden van mediation. En dat geldt ook
voor de Stichting ACB Conflictmanagement voor het Bedrijfsleven, een instituut dat is
gehuisvest in het VNO-NCW kantoor in Den Haag. Deze stichting werd enkele jaren geleden
opgericht vanuit het bedrijfsleven, waaronder VNO-NCW, Shell, Akzo Nobel, Philips en
Unilever, en vanuit beroepsgroepen als notariaat, bedrijfsjuristen en advocatuur. Zij
voorzagen allemaal dat mediation wel eens van groot belang zou kunnen worden bij het
oplossen van conflicten. Ook zakelijke conflicten.
“Het is niet zo dat mediation altijd en in alle gevallen slaagt”, vertelt mr Manon Schonewille,
directeur van ACB Conflictmanagement. Ze is voorheen als mediator werkzaam geweest, maar geeft nu leiding aan het instituut, adviseert bedrijven op het gebied van
conflictmananagement, organiseert mediations, verzorgt trainingen en
voorlichtingsbijeenkomsten. “Het lukt alleen als de partijen allebei flauw zijn van het conflict
en op korte termijn een oplossing willen. En ze moeten de zaak en de overeenkomst geheim
willen houden. Dat is zelfs een absolute voorwaarde. Mediation is géén oplossing als een
van beide partijen niet wil meewerken, of als een partij een principiële uitspraak van de
rechter nodig heeft om zich in soortgelijke gevallen op die uitspraak te kunnen beroepen.
Ook als er duidelijk sprake is van kwade trouw, of als een van beide partijen baat heeft bij
een vertraging van de gang van zaken, is mediation af te raden.”
Vertrouwensbreuk
ACB Conflictmanagement voor het Bedrijfsleven beschikt over een lijst van 45 mediators met
verschillende deskundigheden die door het bedrijfsleven kunnen worden ingeschakeld.
Bedrijven die mediation willen inzetten, krijgen een lijst met drie mediators die voldoen aan
het door hen gewenste profiel. Daaruit kunnen ze er een kiezen. De zaak wordt gedurende
het hele traject door ACB begeleid. “En als er iets mis gaat, is er een klachtenprocedure om
klachten over de mediator te behandelen. Er is een gedragscode en er is tuchtrecht. Er zijn
dus allerlei waarborgen om de mediation zuiver te houden”, aldus Manon Schonewille.
ACB regelt mediations op zeer uiteenlopende gebieden binnen het bedrijfsleven. “Van
transacties met een financieel belang van meerdere miljoenen euro’s tot interne problemen
in een detailhandelsbedrijfje.” In negentig procent van de gevallen zijn de partijen tevreden
over het bereikte resultaat. Soms ook niet, en dan zit er alsnog niets anders op dan een
gang naar de rechter of de arbiter voor een uitspraak.
Het grote winstpunt van mediation is dat er geen winnaar of verliezer is. De uitkomst wordt
door beide partijen, desgewenst met hulp van hun advocaten, tot stand gebracht. De
mediator praat met beide partijen, indien nodig ook afzonderlijk, en zorgt ervoor dat ze in
gesprek blijven. “Vaak liggen de problemen in de relationele sfeer. Miscommunicatie, een
vertrouwensbreuk of gezichtsverlies. Dat moet eerst op tafel komen, zodat de partijen begrip
voor elkaar kunnen krijgen. Maar daarna wordt er vooruit gekeken. Een rechtszaak blijft in
het verleden hangen, bij mediation kijk je naar de toekomst. Om de belangen van beide
partijen te dienen, kun je tot een business-oplossing komen die bij een rechter nooit bereikt
zou kunnen worden, maar die beter tegemoet komt aan de behoeften van de partijen.”
Sinaasappels
Haar favoriete theoretische voorbeeld is een conflict tussen twee bedrijven over een lading
sinaasappels. Beiden claimen de eigenaar te zijn van de inhoud. Uiteindelijk besluiten ze om
elk de helft van de sinaasappels te nemen. Ze zijn echter nog steeds ontevreden met deze
oplossing. Waarom? De één had alleen het sap en het vruchtvlees nodig voor het maken
van jus d’orange, terwijl de ander alleen de schil van de sinaasappels nodig had voor het
produceren van sinaasappelmarmelade. Als de bedrijven er iemand hadden bijgehaald die
had gevraagd waarvoor ze de sinaasappels wilden gebruiken, dan was er snel een oplossing
gevonden waarmee ze beiden tevreden waren geweest.
En een voorbeeld van een conflict dat werkelijk heeft gespeeld, is een inbreuk op een
octrooi. In plaats van een schadevergoeding kwamen de partijen in een mediation procedure
tot een licentie-overeeenkomst met leveringscontracten over en weer. Door deze oplossing
wonnen de beide partijen, en per saldo leverde deze overeenkomst enkele tientallen
miljoenen meer op dan de verwachte schadevergoeding.
“Mediation heeft niets softs, al lijkt het misschien wel zo op het eerste gezicht. Het is juist
heel hard. Mensen kunnen zich niet achter een uitspraak van de rechter of achter advocaten
verschuilen. Ze moeten hun emoties en hun belangen op tafel leggen. En knalhard
onderhandelen. Dat is heel confronterend. Maar je ziet dat het werkt. Niet dat ze daarna
vrienden zijn, soms wordt een zakelijke relatie na het bereiken van een overeenkomst toch
verbroken, maar mensen hebben elkaar wel een hand gegeven en zijn het eens geworden
over een oplossing. Dat is mooi.”Schonewille ziet mediation als een vorm van “ethisch management”. Iets dat heel goed past
bij de huidige trend van maatschappelijk verantwoord ondernemen. “Mediation is ook een
tegenwicht tegen de juridificering van de samenleving. Bedrijven willen op een creatievere
manier met conflicten omgaan. Met mediation kies je voor een redelijke oplossing, je
probeert op een nette manier met collega’s om te gaan. Dat is een bewuste keuze.”
Arbeidsconflicten
De mediation-instituten verwachten dat mediation steeds belangrijker wordt. Ook bij het
oplossen van arbeidsconflicten. Jaarlijks melden zich 90.000 mensen ziek als gevolg van
een conflict op het werk. In veel gevallen leidt dat tot WAO. Als het SER-voorstel over de
nieuwe WAO wordt overgenomen, zal er zeker veel werk aan de winkel zijn voor mediators.
Arbeidsconflicten kunnen dan nooit meer een reden zijn voor WAO, en dus zullen veel
mensen met een mediator om de tafel moeten om hun conflict uit te praten. Het woord
mediation zal dus nog heel vaak vallen.
Corien Lambregtse
www.acbmediation.nl
www.nmi-mediation.nl
www.rechtspraak.nl
Kader
Mediator in hart en nieren
Mr Piet Wackie Eijsten is advocaat en mediator, verbonden aan De Brauw, Blackstone
Westbroek in Den Haag en een van de initiatiefnemers van de stichting ACB
Conflictmanagement voor het Bedrijfsleven.
“Ongeveer acht jaar geleden kwam ik voor het eerst met mediation in aanraking. Dat was
tijdens een conferentie in Amerika. Toen zag ik dat mediation niet alleen bij familiegeschillen
zoals echtscheidingen werd gebruikt, maar dat het ook kon worden toegepast bij zakelijke
geschillen. Daarna heb ik verschillende mediation-cursussen gevolgd. Ik heb meegewerkt
aan een handboek over mediation en inmiddels ben ik een van de mensen die als het over
dit onderwerp gaat, vaak wordt geciteerd. Zo gaat dat. Ik was een van de eersten die er hier
mee bezig zijn.”
“Mediation bespaart tijd en geld. Dat is het voordeel. En bovendien zijn er bij mediation tal
van mogelijkheden om tot een bevredigende oplossing voor beide partijen te komen. Ik heb
al heel wat bemiddelingszaken gedaan. Een daarvan was het conflict tussen de gemeente
Amsterdam en de RAI over de herfinanciering en herstructurering van de RAI. Geen van
beide partijen had baat bij een langdurig en ingewikkeld juridisch gevecht, waarbij alle
plannen vertraagd zouden worden en ze bovendien daarna toch weer op elkaar zouden zijn
aangewezen. Perfecte omstandigheden voor mediation. De partijen zijn rond de tafel gaan
zitten, en in vijf weken is de zaak opgelost. Toen zijn ze elkaar in de armen gevlogen omdat
ze opgelucht waren dat het in zo korte tijd geklaard was en ze van een hoop ellende af
waren.”
mediator mediation quickmediator
